Алесь Пашкевіч: “Чытачам вырашаць, хто зойме ганаровае месца ў літаратуры”

Аляксандр Лукашэнка паставіў перад Саюзам пісьменнікаў Беларусі, які ўзначальвае Мікалай Чаргінец, задачу адрадзіць былую славу беларускай літаратуры і падняць яе на новы мастацкі ўзровень. Ён таксама заявіў, што “свядомыя пісьменнікі” “паліваюць брудам нашу краіну, абражаюць уласны народ і падбухторваюць моладзь да бессэнсоўнага бунту”. У Саюзе беларускіх пісьменнікаў пад кіраўніцтвам Алеся Пашкевіча сітуацыю расколу ў беларускай літаратуры бачаць як трагічную.

Нацыянальная літаратура ў 90-я гады “несла ідэю развіцця Беларусі як еўрапейскай краіны”, адзначыў у каментары для Naviny.by паэт, экс-кандыдат у прэзідэнты, лідэр кампаніі “Гавары праўду!” Уладзімір Някляеў. Праз культуру, агульныя духоўныя каштоўнасці, эстэтыку, філасофію ўспрымання свету ў будучыні меркавалася інтэграцыя з Еўропай. Някляеў лічыць, што беларуская нацыянальная літаратура стала перашкаджаць ўладзе менавіта з прыходам Лукашэнкі.

“Нацыянальная літаратура была чужая для Лукашэнкі, - падкрэслівае Някляеў. - Яна супярэчыла яго разуменню жыцця. Акрамя таго, на той момант Лукашэнку гэта было палітычна нявыгадна”.

На думку Някляева, Саюз пісьменнікаў Беларусі –  па сутнасці сваёй маргінальнае аб'яднанне, пазбаўленае нацыянальнай ідэі, а таксама ідэі дэмакратычнага развіцця Беларусі.

Што тычыцца выказвання кіраўніка дзяржавы пра “свядомых пісьменнікаў”, Някляеў падкрэслівае, што не ведае “ніводнага твора беларускіх пісьменнікаў, якое абражае народ”.

“У Беларусі ў апошнія гады было два пісьменнікі - Васіль Быкаў і я, - з якімі Лукашэнка гатовы быў мець справу, у выпадку, калі б мы прынялі яго бок”, - сказаў Някляеў.

У 90-я гады да яго як да старшыні Саюза пісьменнікаў Беларусі звярталіся з просьбай арганізаваць сустрэчу Лукашэнкі з Быкавым: “Лукашэнка звяртаўся да мяне з просьбай арганізаваць для яго візіт Быкава. Я на гэта сказаў, што было б цалкам нармальна, калі б да сусветна вядомамага пісьменніка Быкава прыехаў у той час малады Лукашэнка. Аднак гэтага не здарылася. Быкаў жа адмовіўся ехаць на сустрэчу, аргументуючы тым, што ён у сваім жыцці ўсё паходы, якія лічыў патрэбным, здзейсніў, у тым ліку на вайну. У выніку Быкаў стаў ворагам і з'ехаў у Чэхію”.

Па словах Някляева, яму таксама прапаноўвалі розныя прэферэнцыі, “грошы і ўладу” ў абмен на публічную лаяльнасць да прэзідэнта. У выніку адмовы ад “ідэалагічнага абслугоўвання ўлады” Някляеў таксама быў вымушаны з'ехаць з краіны.

Старшыня Саюза беларускіх пісьменнікаў Алесь Пашкевіч лічыць, што нацыянальная літаратура сёння знаходзіцца ў стане расколу. У каментары для Naviny.by Пашкевіч адзначыў, што не толькі пісьменнікі ў Беларусі падзеленыя на “чэсных” і “нячэсных”, у такой жа сітуацыі знаходзяцца журналісты, аб'яднанні палякаў.

“Большасць таленавітай моладзі з нашага саюза вымушаная выдаваць свае кнігі за мяжой. У Беларусі яны не могуць канкурыраваць на роўных. Іх творы не могуць патрапіць на кніжныя паліцы, не кажучы ўжо пра доступ на радыё і тэлебачанне”, - адзначыў Алесь Пашкевіч.

Яму “балюча за масцітых беларускіх пісьменнікаў - Міколу Аўрамчыка, Ніла Гілевіча, Рыгора Барадуліна”. Не для выдання іх твораў вылучаліся мільёны з бюджэту. Пашкевіч падкрэсліў, што 80-годдзе Ніла Гілевіча не было ні адным радком, ні адным словам згадана ў дзяржаўных газетах.

Літаратура ствараецца ні ў выніку матэрыяльнай падтрымкі дзяржавы, ні любой іншай падтрымкі ва ўладных кабінетах, падкрэсліў Пашкевіч. “Таму, - кажа ён, - мы не зайздросцім Саюзу пісьменнікаў Беларусі. Так, менавіта гэтая арганізацыя атрымлівае дзяржпадтрымку, ёй былі перададзеныя літаратурныя выданні, Дом літаратара. І ўсё ж літаратура ствараецца і развіваецца зыходзячы з зусім іншых катэгорый, прынцыпаў, чым гэта некалі было ў савецкія часы. Чытачам вырашаць, хто не толькі сёння, але і заўтра зойме сваё ганаровае месца ў літаратуры”.

Тую сітуацыю, якая склалася ў беларускай літаратуры і культуры, калі адбываецца знішчэнне ўсяго нацыянальнага, Уладзімір Някляеў называе трагічнай. У краіне, кажа ён, знішчаецца беларуская мова і назіраецца татальная русіфікацыя.

“Я апынуўся ў палітыцы, - кажа ён, - калі выразна абазначылася тэндэнцыя, што сітуацыя не будзе змяняцца. У гэтым прамая заслуга Лукашэнкі, які казаў, што па-беларуску нельга выказаць нічога вялікага”.

“Можна толькі ўявіць, - адзначае Алесь Пашкевіч, - з якім болем людзі ў канцы жыцця глядзяць на беларускія рэаліі, калі не толькі беларуская літаратура штучна дзеліцца, але і беларускую мову з дня ў дзень выцясняюць з грамадскага жыцця”.

Нагадаем, што раней Лукашэнка заяўляў, што “людзі, якія гавораць на беларускай мове, не могуць нічога рабіць, акрамя як размаўляць на ёй, таму што па-беларуску нельга выказаць нічога вялікага”. Беларуская мова - бедная мова, сказаў ён.

Вяртаючыся да размовы аб сучаснай беларускай літаратура, Лукашэнка, сустракаючыся з «правільнымі» пісьменнікамі, выказаў меркаванне, што “неабходна перагледзець і школьныя праграмы, выключыць другарадных аўтараў, вылучыць больш часу на сапраўды вялікія творы”.

Адзначым, што сур'ёзныя змен школьная праграма па беларускай літаратуры перанесла ў 2007 годзе. Дастаткова сказаць, што тады з праграмы выкінулі п'есу Янкі Купалы “Тутэйшыя” і аповесць Васіля Быкава “Аблава”. Каго на гэты раз палічаць другарадным?