Навіны

Калі быў абвешчаны лаўрэат сёлетняй літаратурнай прэміі Цэнтральнай Еўропы “Angelus”, якая ўручаецца ва Уроцлаве (а яе, нагадаю, за кнігу “Сэрда спявае ў сутонні на Духаў дзень” атрымаў баснійска-харвацкі пісьменнік Міленка Ергавіч), я падумала, што беларусы могуць радавацца не менш за харватаў і баснійцаў. 

Колькі б суседзі ні смяяліся з нашай звычкі лічыць нешта “сваім” — будзь гэта Вільня, Адам Міцкевіч ці нацыянальная страва дранікі, — дзякуючы намаганням перакладчыка Сяргея Шупы Міленка Ергавіч так трывала прапісаўся ў беларускай прасторы, што падчас абвяшчэння лаўрэата “Angelus” у першую чаргу крычыш “ура!” і толькі пасля ўспамінаеш: нашым пераможца зрабіўся зусім нядаўна.

Кнігу “Сэрда спявае ў сутонні на Духаў дзень” Сяргей Шупа перакласці пакуль не паспеў, затое пераклаў шмат чаго іншага: апавяданне “Другі пацалунак Гіты Данон” (ARCHE-10, 2009), кнігі “Сараеўскае Мальбара” (ARCHE-4, 2011) і “Іншала, Мадона, іншала” (2012). Не ведаю, ці перакладзеная гэтая апошняя на польскую мову і ці цікавейшая яна за “Сэрду…”, але не сумняюся: калі б беларусы ўручалі свой “Angelus”, у гэтым годзе яго таксама атрымаў бы Ергавіч.

Кніга “Іншала, Мадона, іншала” адкрывае перад чытачамі таямнічую Боснію і Герцагавіну. Нягледзячы на тое, што гэтая краіна ўжо гадоў дваццаць як атрымала незалежнасць, а гісторыя яе сягае ХІІ ст., мы няшмат ведаем пра гэты рэгіён, бо і літаратура пра яго на беларускую не перакладаецца, і трапіць туды цяпер даволі складана. Апавяданні, пабудаваныя на аснове народных баснійскіх песняў, сэўдалінак, што маюць эпічны характар і, адпаведна, сюжэт, пераносяць чытача ў розныя эпохі і розныя мясціны, сутыкаюць яго з рознымі людзьмі і рознымі лёсамі, але праз усе гэтыя песні і ўсе гэтыя гісторыі праступае вострае адчуванне трагізму: чалавек не вырачаны на няшчасце, але няшчасці чакаюць яго на кожным кроку, і толькі так ён можа адчуць жыццё напоўніцу, толькі так разумее, што яшчэ не памёр, толькі так спазнае наймацнейшыя пачуцці, перажыць якія інакш як праз пакуты немагчыма. Гэта як невымоўнае і неперакладальнае “saudade” — нешта сярэдняе паміж меланхоліяй і настальгіяй, без якога немагчымыя партугальскія спевы фаду, у якіх, як і ў сэўдалінках, ёсць усё — каханне, жыццё, смерць.

Зборнік апавяданняў “Іншала, Мадона, іншала” — гэта яшчэ і цэльная кніга, раман пра песню. Нягледзячы на тое, што апавяданні сюжэтна не звязаныя, яны настолькі блізкія стылістычна, настолькі аб’яднаныя “баснійскасцю”, што, сабраныя пад адной вокладкай, атрымліваюць новае гучанне. Гэта як у Арыстоцеля: цэлае больш за суму яго складнікаў. Кожнае з апавяданняў можа існаваць паасобку, аднак сабраныя разам яны ператвараюцца ў хор, дзе кожны герой мае сваю манеру і інтанацыю, але ўсе яны гучаць ва ўнісон. Перад намі поліфанічны раман, дзевятнаццаць галоўных партыяў якога (па колькасці апавяданняў у зборніку) выканалі дзевятнаццаць апавядальнікаў, бо апавядальнік у Міленкі Ергавіча — гэта і ёсць галоўны герой твора, і часам гісторыя, якую ён расказвае, найбольш гаворыць пра яго самога, нават калі на першы погляд здаецца, што яна зусім не пра яго. Апавядальнікі расказваюць свае гісторыі так, нібыта спяваюць песні: “Неба — вялізны блакітны сувой”, — зноў і зноў паўтарае спаралізаваны ад нараджэння расказчык гісторыі пра тэман. “Маё імя Мустафа”, — як рэфрэн, паўтарае той, на каго лепш не глядзець, і вядзе дыялог з песняй, з якой апавяданне вырасла: “Мядовыя вусны, чорныя вочы, мая Зумра”. Калі ангельскі пісьменнік Джуліян Барнз напісаў кнігу пра гісторыю свету ў 10 ½ частках пра Ноеў каўчэг, то Міленка Ергавіч напісаў кнігу пра гісторыю Босніі ў дзевятнаццаці песнях, і гэта адна з самых паэтычных кніг прозы, якія мне даводзілася чытаць.

Кнігу яшчэ больш знітоўваюць назвы апавяданняў, у большасці з якіх — пазычанні з турэцкай, арабскай альбо персідскай моваў: гэта паняткі, звязаныя з ісламскімі традыцыямі, альбо мясцовыя словы. З аднаго боку, гэта стварае каларыт, з другога — адразу задае танальнасць, у якой будзе гучаць гісторыя: калі сэўдалінка — гэта яе асноўны матыў, то місіры, гасулы і мейташы — гэта камертон, па якім правяраецца чысціня гуку.

Адно з пытанняў, якое падымаецца ў кнізе, — гэта пытанне “што значыць быць баснійцам”, і заканамерна, што яно набывае такую актуальнасць менавіта цяпер (кніга выйшла ў 2004 годзе), калі з моманту Баснійскай вайны прайшоў пэўны час і з’явілася неабходнасць асэнсаваць сваю нацыянальную тоеснасць. Праблема самарэфлексіі паўстае перад многімі нацыямі — нават тымі, якія, здавалася б, не перажылі нядаўна крывавых падзеяў і трывала замацаваліся на карце свету шмат стагоддзяў таму. Напрыклад, у 1977 годзе Джон Фаўлз выдаў раман “Дэніэл Марцін”, у якім паспрабаваў зразумець, што значыць быць ангельцам, і параўнаць уласнае светаадчуванне са светаадчуваннем амерыканцаў. Досыць балюча асэнсоўвае цяпер нацыянальную ідэнтычнасць і беларуская літаратура (у гэтым плане цікавыя кнігі “Код адсутнасці” Валянціна Акудовіча ці “Цмокі лятуць на нераст” Марыі Мартысевіч). Нягледзячы на тое, што Боснія і Герцагавіна — рэгіён мультыкультурны і выбухова мультырэлігійны (мала якія гісторыі абыходзяцца без кровапраліцця), тая частка самасвядомасці герояў, якая адказвае за нацыянальную ідэнтычнасць, працуе бесперабойна. Ім няма патрэбы спяваць пра любоў да свае краіны — яны, іх сем’і і чаршыі гэтай краінай і ёсць, іх каляровы свет тоесны Босніі, як бы яны яе ні называлі.

Песні расказваюць пра народ, які іх спявае, нашмат больш, чым падручнікі па гісторыі. Бо гісторыя — рэч няўлоўная, колькі б пра яе ні пісалася тамоў. І калі мора выносіць на бераг кавалачак косткі, якая ў бітве пад Лепанта была часткай рукі ці сцягна выпадковага сведкі і ўдзельніка і больш ніколі не будзе, толькі песня можа расказаць пра тое, што з гэтым чалавекам сталася. Што сталася з усімі гэтымі людзьмі, якіх ужо даўно няма на свеце, але якія калісьці па ім хадзілі і самі спявалі пра тое, што дзеецца з імі і што было да іх.

Ганна Янкута, budzma.org

[TypeError] 
count(): Argument #1 ($value) must be of type Countable|array, bool given (0)
/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/bitrix/news.detail/.default/template.php:50
#0: include
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790
#1: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885
#2: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784
#3: CBitrixComponent->showComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724
#4: CBitrixComponent->includeComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news.detail/component.php:515
#5: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615
#6: CBitrixComponent->__includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692
#7: CBitrixComponent->includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195
#8: CAllMain->IncludeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/detail.php:16
#9: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790
#10: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885
#11: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784
#12: CBitrixComponent->showComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724
#13: CBitrixComponent->includeComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news/component.php:336
#14: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615
#15: CBitrixComponent->__includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692
#16: CBitrixComponent->includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195
#17: CAllMain->IncludeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/news/index.php:107
#18: include_once(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/include/urlrewrite.php:184
#19: include_once(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/urlrewrite.php:2
----------