У пачатку 2011 году ў выдавецтве Змітра Коласа выйшаў пераклад рамана нарвежскага пісьменніка Інгвара Амб’ёрнсэна “23-я палата”. Беларускамоўныя кнігі ў перакладзе з нарвежскай для нашага чытача — падзея досыць экзатычная. З нагоды выхаду рамана “ПрайдзіСвет” вырашыў пагаварыць з яго перакладчыцай Лідыяй Ёхансэн.
— Ці папулярныя ў Нарвегіі раманы Інгвара Амб’ёрнсэна? Чаму Вы выбралі менавіта гэты твор?
— Раманы Амб’ёрнсэна тут не проста папулярныя — яны культавыя і, без сумневу, складаюць залаты літаратурны фонд Нарвегіі. Яго творы паступова расцягваюць на цытаты, асабліва пасля экранізацыі раманаў пра Эліна і “Апошняга палявання на ліс”. Улічваючы, што ў актыўную лексіку нарвежскай мовы ў наш час імпартуюцца адно амерыканізмы (прычым цэлымі прэдыкатыўнымі кавалкамі), гэта сапраўды неацэнны ўнёсак.
Аўтар і твор былі выбраныя наўмысна: я перакладаю тое, што люблю. А люблю я Амб’ёрнсэна за стыль і глыбокі сэнс, а таксама за тонкі, амаль карункавы псіхалагізм у грубым палатне прозы, то бок мужчынскай прозы. Заўважу, калі ўжо пачала пра “мэ і жо”: гендэрная ватэрлінія тут не ў выбары моўных сродкаў або тэндэнцыі да лапідарнага сінтаксісу і семантычна не вызначаецца ўцёкамі ад канфліктнага суіснавання, маўляў, моўчкі праглыну і пайду. Тут пра мужчыну (ну, таго, які не плача) або a contrario — тое, што не жанчына, або — на фоне прыроды. Яго творы не тое што не пакідаюць абыякавымі, яны нібы блукаюць у падсвядомасці, ажно пакуль не зрастуцца з пачуццямі — гэта калі пры “паўторнай намінацыі” Амб’ёрнсэнам думаецца. Уся яго творчасць — гэта, па вялікім рахунку, сублімацыя мужчынскай адзіноты, якая якраз і пачынаецца з “23-й палаты”.
— Што падалося Вам самым складаным у перакладзе рамана “23-я палата”? Над чым Вы даўжэй за ўсё ламалі галаву?
— Найскладаней было знаходзіць час і беларускія слоўнікі, таму што нават самыя вялікія бібліятэкі Осла не маюць анічога беларускага, акрамя некалькіх дзясяткаў беларускіх кніг. Я, напрыклад, Караткевіча знайшла — але па-руску, а вось Быкаў (таксама ў перакладзе на рускую) стаіць на літару “Б” у аддзеле рускай літаратуры, прычым ва ўсіх буйных бібліятэках…
А што да транспазіцыйных цяжкасцяў перакладу “Палаты”, адзначу хіба інвектывы, якія па-нарвежску маюць высокую абражальную інтэнсіўнасць, але, за адсутнасцю ў нарвежскай мове пласта табуяванай лексікі як такога, ужываюцца ў пісьмовым тэксце. І вось як гэта перакласці на беларускую, па магчымасці не залазячы ў русізмы або паланізмы, і не перасячы планку эстэтычнай дазволенасці, каб не атрымалася “выбуховага” эфекту, калі чытач скаланаецца, прабягаючы вачыма перакладзены афектыў? Ну, неяк слова за словам і развязалася — тэлефанавала ў вёску.
Карысталася таксама перакладнымі і арыгінальнымі беларускімі творамі ў сеціве, каб набрацца прыгожых словаў і выразаў. У асноўным — litaratura.org і knihi.com. Вялікі дзякуй ім за такую магчымасць.
— Раман Інгвара Амб’ёрнсэна “23-я палата” — гэта Вашая першая спроба ў перакладзе? Чым прыцягвае Вас такі літаратурны жанр, як мастацкі пераклад?
— Не, далёка не першая, калі гаварыць пра пераклад увогуле. Перакладам я займаюся шмат і даўно. Перакладаю з нарвежскай на французскую і наадварот, зрэдчас працую з рускай. Што да беларускай, яшчэ ва ўніверсітэце перакладала вершы і прозу, часцей за ўсё з нямецкай, але ў шуфляду, улічваючы, што маладым далёка не паўсюль была дарога, асабліва тым, хто сам.
Пераклад з нарвежскай на беларускую — гэта на сённяшні дзень не больш чым хобі. Ляжыць яшчэ пара зборнікаў апавяданняў (найцудоўнейшая проза!) таго ж Амб’ёрнсэна, але не перагледжаных. Я іх сайту litaratura.org абяцала. Абяцала даўно, таму пішу гэта цяпер і заліваюся чырванню...
Мастацкі пераклад я да літаратурных жанраў не адношу. Як бы шмат мастацкага і літаратурнага там не было, гэта ўсё ж не зыходны мастацкі тэкст, таму ні фармальна, ні змястоўна жанрам быць не можа. Мастацкі пераклад — гэта хутчэй транспазіцыя літаратурнага жанру з культуры А ў культуру В, якая адбываецца ў межах лінгвістычных і экстралінгвістычных нормаў. І перакладчык тут — не творца, а вось якраз “пера”, а крэатыўна ці не — ну, мы ж не ствараем, мы ж пераказваем. Гэта заўжды трэба помніць пры перакладзе — каб самому са сваім эга недзе не засвяціцца. А калі ну аніяк нельга без эга і ідзе яно свядома — сядай і пішы сам ад сябе або паводле, але сам, бо пераклад — гэта дзейнасць у межах.
Прыцягвае мяне і мастацкі, і іншы пераклад тым, што ён дысцыплінуе. А таксама прыватным інтарэсам да кампаратыўных міжмоўных даследаванняў і тэорыі перакладу ўвогуле.
Чытаць гутарку цалкам на prajdzisvet.org