Навіны

Фота nn.by

«Некаторыя чытачы запытаюць: чаму ж кнігу пра беларускую кухню аўтарка назвала «Літоўская кухарка», — тлумачыць у прадмове да выдання перакладчыца Наталля Бабіна. — Справа ў тым, што да ХІХ ст. Беларусь называлі Літвой, бо нашы землі ўсё яшчэ ўспрымалі найперш як цэнтр Вялікага Княства Літоўскага. Адсюль і назва». Выдавецтва «Харвест» палічыла вартым даць перавыданню загаловак «Літоўская кухарка»: першая беларуская кулінарная кніга».

У тыя часы адукаваны пласт насельніцтва ў нашай краіне атрымліваў адукацыю па-польску, таму кніга была напісана на гэтай мове. Але рэцэпты адпавядалі густам і магчымасцям жыхароў (і жыхарак) тагачаснай Беларусі. Адпаведна, аўтарка сабрала і стравы штодзённыя — баршчы, бульбу, хлеб, — і стравы святочныя для магнацкага стала: вугор фаршыраваны, курапаткі з маслам з хамсы, зразы завіваныя літоўскія, торт венскі...

Штуфады, руляды...

Разбягаюцца вочы ад кулінарнае разнастайнасці: супоў і халаднікоў — 77, соусаў — 40, страваў з гародніны — 64, з рыбы — 72... Штуфады, шынкі, руляды, мельшпэйзы...

Калдуны, клёцкі, халаднікі — чытаеш і раптам прыгадваеш бабуліну кухню. Акурат гэта нашы бабулі і гатавалі! І хочацца паўтарыць, аднавіць тое, што ад дзяцінства не еў.

«Гаспадыня» і «Кухарка»

«Чакайце, а «Літоўская гаспадыня», якую для беларускага чытача вярнуў Мальдзіс, гэта не тое самае?» — запытаеце вы.

Не, гэта дзве розныя кнігі. «...гаспадыня» — гэта кніга парад па вядзенні гаспадаркі. А «...кухарка» — чыста кулінарная кніга.

Цікава, што і першую, і другую апублікаваў той самы чалавек: Адам Завадскі, патомны віленскі выдавец. Той самы, хто выпусціў таксама першыя кніжкі Дуніна-Марцінкевіча. А Вінцэнта Завадская была не кім іншым, як ягонай жонкай.

«Літоўская гаспадыня» была грунтоўнай энцыклапедыяй па вядзенні гаспадаркі: як лячыць авечак, як сушыць грыбы... Яна выйшла ў 1848-м, на шэсць гадоў раней за «Літоўскую кухарку». Аўтарства «Гаспадыні», выдадзенай ананімна, таксама прыпісвалі Вінцэнце Завадскай, аднак гісторык Адам Мальдзіс давёў, што «Гаспадыню» склала жонка маршалка Барысаўскага павета і маці будучага паўстанца 1863 Ганна Цюндзявіцкая. Аўтарства яна не пазначыла, бо складаць такія кнігі жонцы маршалка было «непрэстыжна». Так лічыць Мальдзіс.

Магчыма, менавіта поспех «Літоўскай гаспадыні» падказаў выдаўцу і ягонай жонцы, што выключна кулінарная кніга ў разліку на беларускіх гаспадынь таксама будзе запатрабаванай. «Яе заслуга ў тым, што яна добрасумленна сабрала з тагачасных кніжак усе даступныя рэцэпты», — кажа Мальдзіс.

Ідэя айца Надсана

Як нарадзілася ідэя перавыдаць Завадскую? Некалькі гадоў назад у Рэдакцыю «Нашай Нівы» ў часе аднаго са сваіх прыездаў у Беларусь заехаў паблаславіць айцец Аляксандр Надсан, захавальнік унікальнай Беларускай бібліятэкі імя Францішка Скарыны ў Лондане. Як заўжды, ён жыва цікавіўся навінамі культурнага працэсу. Між словам, мы расказалі яму, што ў серыі «Кнігарня «Нашай Нівы» поспех мела «Наша страва» Алеся Белага. Сённяшні чытач шукае не містычнай, а практычнай беларушчыны. Ён хоча «спажываць» па-свойму, па-беларуску. І менавіта ў такой прадукцыі цяпер патрэба.

Айцец Надсан адразу зрэагаваў: ёсць у калекцыі бібліятэкі дзве кнігі, якія не выходзілі па-беларуску. Гэта кніга Вінцэнты Завадскай і больш складаная кулінарная кніга кухара Сапегаў. З той ідэі лонданскага інтэлектуала і пачалася праца над перакладам Завадскай.

Без скарачэнняў

«Літоўская кухарка» — рэдкі выпадак, калі гістарычны помнік выйшаў у прыгожай абгортцы камерцыйна-падарункавага выдання.

Перад ілюстратарам і перад перакладчыцай стаялі няпростыя задачы: падаць кнігу так, каб захаваць яе гістарычную каштоўнасць і ў той жа час зрабіць яе прывабнай для нашых сучасных Адэлек і Марыек.

Здаецца, і перакладчыцы, і выдавецтву тое ўдалося.

«Мы спраўджвалі змест па выданнях 1938 і 1911, ніякіх скарачэнняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік, — кажа Бабіна. — Не папраўлялі, нават калі ў рэцэптуры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба страву пасаліць, але пра гэта не пішацца, або з рыбы трэба жабры выбраць, але пра гэта аўтарка не піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць».

Кніга мае вялікі фармат, у ёй мноства ілюстрацый. Выдаўцы падумалі нават пра гатунак паперы: 400-старонкавае выданне надзіва лёгкае.

Рэдкаўжываныя тэрміны сабраныя ў спецыяльны слоўнічак. Таксама ў кнізе ёсць малы даведнік даўніх мераў вагі і ліку, выкарыстаных у кнізе. Але ўся рэцэптура пададзеная ў зручных для сённяшніх гаспадыняў грамах і літрах.

Зараз камусьці трэба ўзяцца яшчэ за кнігу Сапегі. А таксама напісаць новую беларускую кулінарную біблію — з улікам ведаў ХХ і ХХІ стагоддзяў, «Моцы смаку» Юрыя Качука і «Нашай стравы» Алеся Белага...

Кніга ж Завадскай можа стаць вялікім камерцыйным поспехам мінскага выдавецтва «Харвест». Грунтоўную кнігу рэцэптаў — ды па-беларуску, ды з гістарычным прысмакам — расхапаюць на падарункі.

* * *

Колькі рэцэптаў з «Літоўскай кухаркі»

Каўбасы ў піве на сняданак

1,25—1,5 кг каўбас, 0,5 сталовай лыжкі масла, 2 цыбуліны, 0,75 літра піва, 2—3 лоты (25—40 г) сухога булёну, трэцяя частка лімона, жменька мукі.

Свежыя каўбасы пакласці ў каструлю, заліць лёгкім півам так, каб каўбасы былі пакрытыя, дадаць кавалак масла, [кубікі] сухога булёну, цыбулю і тушыць, пакуль не выпарыцца вадкасць, сочачы, каб не падпаліць каўбасы.

Напрыканцы варкі можна дадаць некалькі кружочкаў лімона і жменьку мукі (да таго, як выпарыцца соус).

Грушы як гарнір

5—6 груш. 1—2 цёртыя сухарыкі. 1 сталовая лыжка масла

Даспелыя грушы (лепш меней салодкіх гатункаў) абабраць, разрэзаць на чатыры часткі, адварыць у кіпні і абліць растопленым маслам з сухарамі.

Грушы трэба падаваць, калі падаюцца і іншыя гатункі гародніны, разам з імі у адным паўміску.

Марожанае з яблык або груш

10 яблыкаў, 0,5 кг цукру, 5 шклянак вады, 3 лімоны

На гэтае марожанае найлепшыя яблыкі ранеты або ананасавыя, грушкі бэры або бергамоты, але, калі іх няма, можна выкарыстаць звычайныя яблыкі і грушы, сапяжанкі або цукроўкі.

Закіпяціць ваду з цукрам. Калі на марожанае з яблыкаў, то з большай яго колькасцю, чым на марожанае з груш. Надраць на тарцы [або ў камбайне] дзесяць яблыкаў або пятнаццаць груш, расцерці гэта качалкай, сіроп вымешаць, адціснуць праз сурвэтку. Уліць сок з трох лімонаў і замарозіць у форме.

У гэтае марожанае трэба дадаць лімонную цэдру або нейкі духмяны алей для паху ў тым выпадку, калі грушы ці яблыкі не досыць духмяныя.

nn.by
[TypeError] 
count(): Argument #1 ($value) must be of type Countable|array, bool given (0)
/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/bitrix/news.detail/.default/template.php:50
#0: include
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790
#1: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885
#2: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784
#3: CBitrixComponent->showComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724
#4: CBitrixComponent->includeComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news.detail/component.php:515
#5: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615
#6: CBitrixComponent->__includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692
#7: CBitrixComponent->includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195
#8: CAllMain->IncludeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/detail.php:16
#9: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790
#10: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885
#11: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784
#12: CBitrixComponent->showComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724
#13: CBitrixComponent->includeComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news/component.php:336
#14: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615
#15: CBitrixComponent->__includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692
#16: CBitrixComponent->includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195
#17: CAllMain->IncludeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/news/index.php:107
#18: include_once(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/include/urlrewrite.php:184
#19: include_once(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/urlrewrite.php:2
----------