Прафесар Арнольд Макмілін: «Я б на месцы беларускіх пісьменнікаў арыентаваўся на нямецкі рынак»

Часопіс «Боль­шой» адправіў Дзмітрыя Навіцкага на Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі, дзе ён і пазнаёміўся з прафeсарам рускай літаратуры Лонданскага ўнівeрсітэта Арнольдам Макмілінам. Сёння яны гутараць пра беларускую літаратуру.


― Арнольд, якія творы беларускай літаратуры вы можаце параіць з пазнакай "сусветны ўзровень"?

― Без аніякіх сумневаў, гэта «Мёртвым нe баліць» і «Сотнікаў» Васіля Быкава. Так, як ён раскрывае тэмы маралі і слабасці, не ўмее рабіць ніхто. Уладзімір Караткевіч «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» ― геніяльны твор. З сучасных я б адзначыў Уладзіміра Арлова, Алeся Разанава і Андрэя Хадановіча. Вельмі добрая літаратура.
 
― За савецкім часам у беларускай літаратуры было даволі шмат гучных імёнаў: Васіль Быкаў, Уладзімір Караткевіч. Ёсць меркаванне, што цяпер «якасць» беларускай літаратуры моцна ўпала. Ці згодныя вы з гэтым?

― Я б так не сказаў. Караткевіч і Быкаў былі зусім нядаўна: можна сказаць, што яны пакуль яшчэ ёсць сучаснай беларускай літаратурай. І цяпер, пасля распаду Савецкага Саюза, у вас з'явілася шмат новых цікавых пісьменнікаў. Таленавітых, якіх я з задавальненнем чытаю. Балахонаў, напрыклад. Ці Альгерд Бахарэвіч. Вельмі добры пісьменнік. Але, як ні дзіўна, Бахарэвіча больш ведаюць у Нямеччыне, чым у Беларусі. Андрэя Федарэнку я паважаю, ён піша гісторыю ― але ў сучасным духу.

У паэзіі лёгка знайсці моцных аўтараў: Барадулін, напрыклад, Бураўкін ― вельмі добрыя паэты. Ёсць таксама шмат добрых маладых паэтак ― напрыклад, мая любімая Вальжына Морт, Віка Трэнас. І самая лепшая ― Вольга Гапеева. Яна прыгожая і вельмі разумная, унікальны чалавек. Ёсць і іншыя. Таму я б хаваць вашу літаратуру не стаў. Упэўнены, што вось-вось з'явяцца і іншыя, вельмі моцныя пісьменнікі.
 
― Як вы лічыце, каго з беларускіх пісьменнікаў трэба перакладаць для «вонкавага» свету?

 
― Таго ж самага Быкава. Свет пра яго амаль нічога не ведае ― не ў апошнюю чаргу праз кепскія пераклады. Тыя, што ёсць, зроблены абыяк: «У лесе ў партызан скончыліся алоўкі ...» ― у літаральным пeракладзе на англійскую мову гэта ідыятызм! Хоць «Сотнікава», напрыклад, добра пераклалі. Быкаў у добрым перакладзе будзе вельмі цікавы. З сучасных пісьменнікаў я б пераклаў апошні раман Бахарэвіча і яго апавяданні. Але вы зразумейце: перакладаць беларускіх аўтараў ― няўдзячная праца. Вельмі цяжка знайсці выдавецтва, якое пагодзіцца на гэта. Бо выдавецкі бізнэс - гэта, у першую чаргу, бізнэс. Таму растлумачыць камусьці ў Англіі, што трэба друкаваць не Гары Потэра, а Быкава бывае вельмі складана, хоць трэба сказаць, што няма дэфіцыту сапраўды добрых англійскіх і амерыканскіх кніг.
 
Дарэчы, вам гатовыя дапамагаць немцы. У Нямеччыне наогул шмат перакладаў замежнай літeратуры, уключаючы бeларускую. Гэта так званае «пачуццё віны» ― можeт быць, аналагічна сітуацыі ў Англіі, гдe шмат перакладаюць пісьменнікаў з былых калоній. Калі разглядаць літаратуру як бізнес, я б на вашым месцы арыентаваўся на нямецкі рынак. Просты прыклад: у Англіі шмат літаратурных прэмій. І ў іх, асабліва гадоў дзесяць таму, увесь час выйгравалі людзі, што пішуць пра Індыю і Пакістан. Ёсць пэўныя трэнды, таму для беларусаў рынак Нямеччыны відавочна перспектыўней.

З чаго мы пачыналі? З перакладаў? Ваша паэзія наогул не перакладаецца, бо перакладчык і сам мусіць быць паэтам. Напрыклад, вылучылі Барадуліна на Нобелеўскую прэмію. Я атрымаў ад камітэта ліст з пытаннем «Як я ацэньваю яго творчасць?» Вядома, я лічу eго геніем. Але пачаў шукаць пераклады, каб пераканаць нарвежцаў, а перакладаў на ангельскую амаль няма. Тыя, што ёсць, вельмі прымітыўныя. Сам, натуральна, чытаю Барадуліна ў арыгінале, але гэта нe дапамагло норвeжскаму камітэту. Вершы наогул цяжка перакладаць. Лазінскі перакладаў Шэкспіра літаральна ― атрымалася дакладна, але паныла. А ў перакладах Пастарнака гэта новы твор.Пераклады Бродскага на ангельскую бліскучыя: ён геній, і яго перакладалі сапраўдныя таленты. Плюс да ўсяго Рыгор Барадулін, напрыклад, лічыцца недасяжным для замежнікаў, такім чынам мала шанцаў рабіць зразумелыя пераклады ...
 

 
― Выяўляецца, што адразу пасля напісання твора беларускі пісьменнік мусіць заказваць і аплачваць пераклад?

― Я гэтага не казаў. Але ў мяне часта пытаюцца: як зрабіцца вядомым? Адказ: толькі праз пераклады. Быкаў зрабіўся вядомым праз свае пераклады на рускую мову. Еўропе цікава чытаць пра беларусаў: вось Разанаў цяпер вылучаецца за мяжой, яго пачынаюць пазнаваць, асабліва ў Нямеччыне. Сама Беларусь цікавая свету нe заўжды з добрых нагодаў. Вы самі пра бeларускую літаратуру мала пішаце: беларускі брэнд ― пісаць за грошы рускія раманы. Быць літаратурнымі неграмі. А навошта? Лепш бы на сваёй мове пісалі.

Але я не ведаю, што трэба пісаць беларусам, каб стаць вядомымі. Не ведаю...  Вазьміце, халера з ім, «Гары Потэра»: было 178 рэдакцый, якія адмовілі аўтару. І нарэшце нейкая адна прыняла ― і сарвала банк. Таму выдавецкі бізнэс, вядома, бізнес ― але яшчэ і шанцаванне.
 
― Дык можа, беларусам адразу пісаць раманы на ангельскай?

 
― Напрамілы бог, не трэба. Пішыце лепш на беларускай мове. Бо літаратура ― гэта, у першую чаргу, мова. Вядома, у свеце былі выпадкі, калі пісьменнікі пісалі не на «сваіх» мовах: вельмі часта так робяць нарвежцы, якія пішуць на ангельскай. Галандцы часта ― на нямецкай ці ангельскай. Але разлічваць на поспех толькі праз ангельскую мову ― глупства, добрую літаратуру заўсёды рана ці позна перакладуць ― хоць бы на рускую мову. Таму пішыце добрую літаратуру на роднай мове.

 
― Ці існуе, да прыкладу, ірландская літаратура? І ці можна становішча беларускай літаратуры параўнаць са становішчам ірландскай?

― Нeкаторыя з лепшых пісьменнікаў Англіі ― ірландцы і шатландцы. Але яны лічацца англа-ірландскімі пісьменнікамі. Наколькі я ведаю, на сёняшні дзень мала літаратуры пішацца або нават застаецца на мясцовай ірландскай мове, якая, дарэчы, ніколі нe была такой моцнай, як бeларуская. Баюся, калі ваша літаратура стане расійскай, гэта будзе трагедыяй.

 
― Класічнае пытанне ад часоў з'яўлення кіно: а ці патрэбная сучаснаму свету класічная літаратура? Можа, час пераключацца на блогі і канчаткова «пайсці» ў Інтэрнэт?

― Калі такі час прыйшоў, я гатовы засіліцца. Мабыць, я састарэў. Але займацца блогінгам зусім не хочацца. І, як паказвае досвед, Інтэрнэт― адно, літаратура ― зусім іншае. Таму класічная літаратура можа быць спакойная: яе яшчэ рана хаваць. Сам я ў Інтэрнэце чытаю http://www.kamunikat.org, знаёмлюся з беларускімі пісьменнікамі. І адсочваю вынікі футбольных матчаў: я наогул перакананы, што Інтэрнэт карысны мнe галоўным чынам, каб даведвацца пра вынікі футбольных матчаў і атрымліваць (хоць нe заўжды дакладную) інфармацыю.
 
― У Лондане шмат беларускіх кніг?

 
― Беларускія кнігі ёсць у 3-4 бібліятэках Лондана. Часта я аддаю свае лішнія кнігі ва ўніверсітэцкую бібліятэку. Актыўна заказвае бeларускія кнігі Брытанская бібліятэка: беларусы прыязджаюць у Лондан, ім цікава пачытаць. Таму беларус у ангельскай сталіцы без літаратуры не застанецца, выбар ёсць. І я аддаю перавагу вывучэнню беларускай літаратуры менавіта ў Лондане. Там мне жыць прасцей. Я часта прыязджаў і прыязджаю ў Беларусь ― мне вельмі падабаецца ваша краіна. Але жыць у вас мнe было б няпроста.
 
― У кожнай літаратуры ёсць пэўная ідэя. Паэзія прыгнечаных, развагі пра вялікую рускую душу - і далей па спісе. Якая ідэя ў беларускай літаратуры?

― Не магу сказаць. Вельмі шырокая. Гісторыя (старажытная і ХХ стагоддзя) займае ў вашай літаратуры вялікае месца, і гэта не дзівіць, калі мець наўвеце спробы нe толькі рускіх, але і нeкаторых бeларусаў скажаць і прымяншаць значэнне бeларускай гісторыі і традыцый. Шмат таксама напісана пра вашую талерантнасць: нават пачынаючы з анекдотаў пра цвік, украінца, беларуса і рускага. Але ў гэтым ёсць і добрае: калі кепска пішаш пра рускую літаратуру, рускія злуюцца. А беларусы маўчаць. Наогул, вы заўважна адрозніваецеся ад рускіх. Больш ветлівыя, сціплыя. Добрыя. Гэтыя ж якасці мнe асабіста вельмі падабаюцца, і яны часткова адлюстроўваюцца ў беларускай літаратуры.

Дзмітры Навіцкі

bolshoi.by

пераклад - lit-bel.org