Навіны

9 ліпеня Уладзіміру Някляеву споўнілася 66.

 

Уладзімір Някляеў. Знакі прыпынку

    

* * *

З літаратурнай крытыкі савецкіх часоў: «Адна з задач мастацтва — высвеціць патаемнае ў чалавеку…» І высвечвалі, які homo sovetikus патаемна перадавы патрыёт, грамадзянін, сямейнік…

 

Патаемнае ў чалавеку — брыдкае. Гэта найперш ягоныя патаемныя страсці. Комплексы. Хто стане хаваць прыгожае?..

 

Мала хто пакапаўся ў патаемным гэтак, як Дастаеўскі. Жарсці кахання, сумлення, веры… А Зігмунд Фрэйд даводзіў, што патаемнае ў Дастаеўскім зусім іншае. Ён сцвярджаў, напрыклад, што жарсць да гульні ў Дастаеўскім разам з безвыніковай барацьбой за тое, каб пазбавіцца ад яе, гэта працяг ягоных мастурбацый, непазбытая цяга да ананізму.

У самога Фрэйда, мяркуючы па ўсім, прыблізна гэткія ж патаемнасці.

А дзе ў Дастаеўскага пра «непазбытую цягу»? Нават у «Запісках з падполля», рэчы самай патаемнай, пра гэта няма. А было толькі, як можна здагадацца, у лістах да віцебскага гімназіста Уладзіміра Стукаліча. Тым жа гімназістам, па настойлівых патрабаваннях Дастаеўскага, спаленых.

Патаемнае ў чалавеку — гэта тое, што пасля яго — попел, прах, зямля. Толькі гэта.

 

 

* * *

Найцяжэй прывыкнуць да чалавечай разнастайнасці. Адсюль: інакшых не павінна быць!

 

* * *

Я сябраваў з Аляксандрам Кішчанкам, бліскучым мастаком. Пад скон жыцця (не ведаючы і не мяркуючы, канешне, што пад скон) ён стварыў неймаверных памераў габелен з выявамі найвыбітных прадстаўнікоў чалавецтва, назваўшы яго «Габелен веку». Як назіральнік працэсу, я захапляўся і якасцю, і маштабнасцю працы.

Калі габелен быў амаль завершаны, партрэты геніяў і герояў размешчаныя ад верху да нізу, у самым версе засталося месца, дзе, як вяршыня ўсяго, павінна была з’явіцца выява Бога.

Кішчанка спытаў, хто там, побач з Богам, павінен, па-мойму, быць?

 

Пытанне не здалося мне дзіўным, мы размаўлялі і не на такія тэмы. Але як я ні спрабаваў, гэтак і не здолеў уявіць, хто ж з людзей — хай сабе нават выключна ў фантазіях аўтара мастацкага твора — можа суседнічаць з Госпадам? Не ведаў я, хто там, у самым версе на габелене павінен быць…

На прэзентацыі свайго ўнікальнага твора мастак Аляксандр Кішчанка паказваў прэзідэнту Аляксандру Лукашэнку, дзе той, як найвыбітны прадстаўнік чалавецтва, у дадзены момант знаходзіцца: у самым версе «Габелену веку». Побач з Госпадам. Нават трошкі вышэй.

 

І гэта зрабіў сапраўдны мастак. Настолькі сапраўдны, што можна было б меркаваць, што партрэт Лукашэнкі, размешчаны на габелене вышэй за выяву Бога, — гэта выклік. Вытанчаная дэманстрацыя супроцьстаяння мастака і ўлады, творчая знаходка, прыхаваная форма непрыхаванага здзеку. Так можна было б меркаваць, калі б яно было так…

 

* * *

Калі ў грамадстве ёсць супрацьстаянне мастака і ўлады, значыць, грамадства не свабоднае. Таму што

свабодзе мастак не замінае. Свабода з мастаком не змагаецца.

 

* * *

Неяк Аляксандр Кішчанка, у якога, апроч таленту мастака, быў яшчэ і талент апавядальніка, распавёў пра сваё жыццё-быццё ў Кіеве ў адным жытле з Сяргеем Параджанавым.

Параджанаў, як усялякі паўднёвы чалавек, выдаваў сябе за тонкага знаўцу ўсіх на свеце напояў. І аднойчы прывёз гляк віна з Грузіі, сказаўшы, што ні Кішчанка, ні хто-небудзь іншы ў Кіеве такога боскага пітва не смакаваў, таму сёння ён ладзіць вечарыну, каб хоць сябры сапраўднага віна паспрабавалі і да скону за тое яму, Параджанаву, былі ўдзячныя. З тым і пайшоў кінарэжысёр Параджанаў на кінастудыю, а

мастак Кішчанка, пакуль Параджанаў працаваў і збіраў гасцей, пабегаў па крамах, накупіў процьму рознай брыдоты, якая ў той час называлася віном, зліў усё ў адзін тазік, дадаў цукру, мёду, спецый, нагрэў гэты жудасны кактэйль на агні, астудзіў і напоўніў ім гляк, перад тым разліўшы віно, якое ў гляку было, у пляшкі з-пад брыдоты.

Вечарам з’явіўся Параджанаў з гасцямі, пачаў з гляка наліваць, разам з усімі піць, смакаваць, пытацца: «Ну як?..» -- і ўсе вочы закочвалі: «О, боскае віно!..» -- а калі тое «боскае» скончылася і Кішчанка з пляшак з-пад брыдоты стаў наліваць сапраўднае віно, дык усе госці (і першы Параджанаў) сказалі: «Якое г…»

 

Такія ўсе мы самелье -- і так «разбіраемся» не толькі ў вінах.

 

* * *

З Піменам Панчанкам на пісьменніцкім з’ездзе стаялі на лесвічнай пляцоўцы і курылі. У зале пляскалі ў далоні, тупалі нагамі, свісталі, зганялі з трыбуны прамоўцаў.

Пімен Емельянавіч дакурыў цыгарку, кінуў акурак у сметнік і сказаў: «Трыццаць гадоў назад тупалі мацней».

 

* * *

 

Міхась Стральцоў задаваў, здаралася, зусім нечаканыя пытанні. Ну, да прыкладу: «Калі ты паэт, дак скажы, што такое кондак?..»

 

Пра кондак ніхто (у тым ліку я) нічога не ведаў. Але я дазнаўся з энцыклапедыі, што гэта такое, і калі ў бары Дома літаратара Міхась Лявонавіч запытаўся пра той кондак у Міколы Федзюковіча, я за таго адказаў.

«Кондак — жанр візантыйскай царкоўнай паэзіі, назва якога паходзіць, магчыма, ад грэцкага kontakion, што значыць кароткі, але больш верагодна — ад цюркскага kondgar, што можна перакласці як настаўленне на шлях ісціны». (З энцыклапедыі).

Прыкладна так, як напісана ў энцыклапедыі, я і сказаў.

Уразіў мой энцыклапедычны адказ не столькі Стральцова, які ўхвальна кіўнуў: «Малайчына, што прачытаў, паэту трэба ведаць прафесію», — колькі Міколу. Ён хадзіў ад стала да стала і ўсім прапаноўваў наліць і выпіць за мяне, стоячы, бо такіх разумных, як я, ён не сустракаў і ўжо наўрад ці сустрэне, хоць сам скончыў літаратурны інстытут.

Аляксей Дудараў, з якім мы тады вельмі блізка сябравалі, амаль заўсёды і паўсюль бывалі разам, выпіць за мяне згадзіўся, але ўставаць, седзячы з Жэняй Янішчыц, не захацеў, спытаўшы: «А з чаго ты ўзяў, што Някляў такі разумны?»

Мікола пачаў тлумачыць яму, чаму: «Бо Някляеў ведае… ведае… бо ведае… бо…» — ніяк не мог ён, нахадзіўшыся ад стала да стала, успомніць, чаму я разумны, а Дудараў усё чакаў, не ўставаў, шклянка ўсё не налівалася, і Мікола скончыў знясілена: «Бо ты кондак!..»

«Не энцыклапедычна, але лагічна», — пачуўшы гэта і ціха засмяяўшыся, сказаў Стральцоў.

* * *

 

«О, таямніца кніг, скажы, з якіх людскіх глыбінь ты цуды здабывала? Твой зачынальнік слоў не знаў і мала свет разумеў, не меў матык і сох, маўчаў, як сом, пакуль бяда не ўзяла за шчэлепы яго і на пясок не кінула, пакуль сярод начы яго душы нямой, сканаць гатовай, не загадала: — Дыхай, плач, крычы, нябыт цяжкі пазбудзь не рыб’яй мовай».

Куляшоў…

 

Калі развітваліся, над труной вар’яцеў лютаўскі вецер, і снег ляцеў стужкамі, уверх, уніз і ў бакі, і стужкі скручваліся адна з адною ў трубачкі, жорсткія, як драцяныя, на якія чапляюць папяровыя кветкі.

Калі развітваліся, чорна-чырвоная стужка ў некага зляцела, яе перакідвала ветрам ад магілы да магілы — і ніхто яе не падымаў. З дэталяў чамусьці рэзка запомнілася менавіта гэтая беспрытульная чырвона-чорная стужка жалобы.

nn.by

[TypeError] 
count(): Argument #1 ($value) must be of type Countable|array, bool given (0)
/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/bitrix/news.detail/.default/template.php:50
#0: include
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790
#1: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885
#2: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784
#3: CBitrixComponent->showComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724
#4: CBitrixComponent->includeComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news.detail/component.php:515
#5: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615
#6: CBitrixComponent->__includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692
#7: CBitrixComponent->includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195
#8: CAllMain->IncludeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/detail.php:16
#9: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790
#10: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885
#11: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784
#12: CBitrixComponent->showComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724
#13: CBitrixComponent->includeComponentTemplate
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news/component.php:336
#14: include(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615
#15: CBitrixComponent->__includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692
#16: CBitrixComponent->includeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195
#17: CAllMain->IncludeComponent
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/news/index.php:107
#18: include_once(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/include/urlrewrite.php:184
#19: include_once(string)
	/mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/urlrewrite.php:2
----------