Вера Рыч для вечнасьці абрала Ўкраіну

24 красавіка споўнілася б 75 гадоў Веры Рыч, якая амаль паўстагодзьдзя перакладала беларускую паэзію на ангельскую мову. Да гэтай даты ва ўкраінскім Каневе на Дняпры было прымеркаванае перапахаваньне праху перакладчыцы, якая памерла ў Лёндане 20 сьнежня 2009 году. Чаму для вечнасьці яна абрала ўкраінскую зямлю? На жалобнай імпрэзе ля падножжа гары Чарнечай прысутнічаў літаратуразнаўца Язэп Янушкевіч.
 
Міхась Скобла: “Язэп, Канеў – для ўкраінцаў месца сьвятое, там пахаваны Тарас Шаўчэнка. Як так сталася, што прах Веры Рыч быў пахаваны менавіта там?”
 
Язэп Янушкевіч: “Яшчэ ў сакавіку мне патэлефанаваў былы амбасадар Украіны ў Рэспубліцы Беларусь Ігар Ліхавы і прапанаваў паўдзельнічаць ва ўрачыстым пахаваньні Веры Рыч ля Чарнечай гары, у тым сапраўды сьвятым месцы. Сярод арганізатараў трэба таксама згадаць Міколу Жулінскага – дырэктара Інстытуту літаратуры імя Тараса Шаўчэнкі і навуковага супрацоўніка гэтай установы Дзьмітра Драздоўскага. Прымалі ўдзел у гэтай жалобнай імпрэзе таварыства «Просьвіта» (дарэчы, Вера Рыч была яго сябрам) і Нацыянальны саюз пісьменьнікаў Украіны. Вера Рыч пахаваная на Казацкім цьвінтары, ля падножжа Чарнечай гары, з вышыні якой і пазірае на белы сьвет Кабзар. У пахаваньні прынялі ўдзел пляменьніца перакладчыцы, а таксама ейны сябра і распарадчык творчай спадчыны доктар Флаўэрс”.
 
Скобла: “Зь беларускай мовы на ангельскую Вера Рыч пераклала даволі шмат тэкстаў. З даўніх кніг назаву анталёгію “Like Water, like Fire” (“Як агонь, як вада”), з апошніх – анталёгію “Верш на Свабоду”. Ці так жа плённа працавала перакладчыца для ўкраінскай культуры?”
 
Янушкевіч: “Першы пераклад Веры Рыч на ангельскую зь беларускай мовы быў надрукаваны ў мюнхэнскай газэце “Бацькаўшчына” яшчэ ў 1957 годзе.

Дзякуючы ёй па-ангельску загучала паэзія Янкі Купалы, Якуба Коласа, Натальлі Арсеньневай, Максіма Багдановіча, Алеся Гаруна, Зьмітрака Бядулі, Цёткі, Ларысы Геніюш, Ніла Гілевіча, Уладзімера Някляева… На ўкраінскую літаратуру Рыч папрацавала ня меней – пераклала  творы Тараса Шаўчэнкі, Івана Франка, Лесі Ўкраінкі, Васіля Стуса, Ліны Кастэнкі... За ўсё гэта Ўкраіна ўганаравала яе прэміяй імя Івана Франка – найвышэйшай узнагародай за пераклады, а ў 2007 годзе – Ордэнам княгіні Вольгі. Памятаю, атрымаўшы ордэн, яна заяжджала да мяне ў Кракаў, дзе я тады працаваў у архівах, і з гонарам паказвала сваю ўзнагароду”. 
 

Язэп Янушкевіч, Вера Рыч і Ўладзімер Някляеў. Менск, 2007 г.

Скобла: “Сёньня гэта здаецца неверагодным – бээсэсэраўская паэтычная анталёгія “Like Water, like Fire” (“Як агонь, як вада”) выйшла ў сьвет з Пагоняй на вокладцы. І гэта ў 1971 годзе! Я маю ў сваёй бібліятэцы гэтае рарытэтнае выданьне. Цікава, што ў сваёй прадмове Вера Рыч пералічвае сваіх сяброў-спрыяльнікаў: Язэпа Семяжона і – Льва Гарошку, Аляксандра Надсана, Часлава Сіповіча, якія ў БССР трактаваліся адназначна як здраднікі. Ды і склад паэтаў у той анталёгіі быў не зусім савецкі… Як такое магло здарыцца ў пару самай змрочнай брэжнеўшчыны?”
 
Янушкевіч: “Менавіта тая капітальная анталёгія з Пагоняй на вокладцы і сталася першапрычынаю няласкі афіцыйных бээсэсэраўскіх структураў. Бо кніга выходзіла на сродкі і з дапамогай UNESKO. І тут раптам – "нацыяналістычная" Пагоня! Хоць дзеля справядлівасьці трэба адзначыць: Вера Рыч не дзяліла нашу літаратуру на савецкую і эміграцыйную. Яна мела ўнівэрсальны позірк на ўсё тое, што мы акрэсьліваем словам “гісторыя”. І таму сьмешна-горка было бачыць, як нашы чыноўнікі ад культуры з насьцярогай ставіліся да Веры Рыч падчас яе рэдкіх прыездаў у Беларусь”.
 
Скобла: “Неаднойчы паведамлялася, што Рыч перакладае “Новую зямлю” Якуба Коласа. Ці пасьпела яна закончыць гэтую маштабную працу?”
 
Янушкевіч: “На жаль, не пасьпела. У тым самым Кракаве яна расказвала мне, што асноўная праблема для яе як перакладчыцы ня ў тым, што паэма аб’ёмная. Сам пераклад яе не задавальняў. Бо мова ўвесь час разьвіваецца. І нават мова ангельская сярэдзіны ХХ стагодзьдзя не гучала дастаткова паэтычна ў ХХІ стагодзьдзі. Вера Рыч была вельмі патрабавальная да сваёй працы”.
 

Надмагільны помнік Веры Рыч на Казацкіх могілках у Каневе (Украіна). 2011 г.

Скобла: “Ці адчувала Вера Рыч сваю запатрабаванасьць у незалежнай Беларусі? Ці была яна адзначаная хоць якой дзяржаўнай узнагародай?”
 
Янушкевіч: “Не, і тут нам павінна быць сорамна. У адрозьненьне ад украінцаў. А насамрэч незалежнай Беларусі ёй не ставала ўсё жыцьцё. Таму і пераклала выдатную анталёгію “Верш на свабоду”. Я шчасьлівы, што сустракаўся зь Верай Рыч і ў Беларусі, і ў Польшчы. Мне ў памяці надоўга застанецца малюнак: спадарыня Вера на спадарожным вазку, які зь пісьменьніцкага Дома творчасьці “Іслач” падвозіў яе на ракаўскі кірмаш. А як нязмушана і лёгка танчыла яна на 200-годзьдзі Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча! Вера Рыч і па жыцьці прайшла лёгка, тэмпэрамэнтна, аддаючы свае веды і талент на тое, каб пра беларускую літаратуру ведаў ангельскамоўны сьвет”.