110 гадоў з дня нараджэння Піліпа Пестрака

Піліп Пестрак. 1970 год

Будучы пісьменнік нарадзіўся ў вёсцы Сакоўцы Слонімскага павета Гродзенскай губерні (цяпер Івацэвіцкі раён Брэсцкай вобласці) у сялянскай сям’і.

Аўтабіяграфічы нарыс “Дарогай жыцця”. Аўтограф. 1958 год

Першую навуку хлопчык спасцігаў у двухкласным вучылішчы Міністэрства народнай асветы ў сяле Бусяж.

На пачатку зімы 1921 года з прычыны голаду на Паволжы юнак разам з бацькамі вярнуўся ў Заходнюю Беларусь. Пазней пісьменнік адзначаў, што “шасцігадовае знаходжанне на Паволжы ў самую пару юнацтва сфарміравала маю душу, дало ёй зарад на ўсё жыццё, і такі зарад, якога можна пажадаць кожнаму юнаку і дзяўчыне нашага часу”.

Радзіма сустрэла голадам і разрухай. Да таго ж сям’ю напаткала вялікае гора – ад тыфу памерлі бацька, сястра і брат. Каб неяк зарабіць на пражыццё, Піліп уладкаваўся рабочым на лесапільны завод, потым працаваў лесарубам, служыў лесніком у купцоў-лесапрамыслоўцаў пад Слонімам.

У верасні 1924 года юнака мабілізавалі на вайсковую службу у артылерыйскі полк ў горадзе Торунь. Там ён скончыў падафіцэрскую школу і атрымаў чын капрала. Некаторы час малады вайсковец працаваў у батарэйнай канцылярыі, а таксама выконваў абавязкі бібліятэкара, выкладаў геаграфію і польскую мову салдатам, палова з якіх была родам з Беларусі.
 

Нягледзячы на прапановы застацца на звыштэрміновую службу, Піліп Пестрак у 1926 годзе вярнуўся дамоў, і ў тым жа годзе далучыўся да Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі, стаў членам павятовага камітэта Беларускай работніцка-сялянскай грамады ў мястэчку Косава.

У той жа час Піліп Пестрак пазнаёміўся з паэзіяй Янкі Купалы і Якуба Коласа, ўразіўся ёю і натхніўся на складанне па-беларуску ўласных вершаў. Першыя спробы пяра паэта можна аднесці да 1923 года. У 1927 годзе ў часопісе “Родныя гоні” пад псеўданімам Звястун быў апублікаваны першы верш Пестрака “Наперад, гэй”.
 

- З першым вершам, – успамінаў паэт, – я, здаецца, уступіў на шлях барацьбы за родную краіну, і з таго часу верш зрабіўся ўжо частым госцем. Так стаў расці ўва мне беларускі паэт.

У лютым 1927 года за ўдзел у арганізацыі камуністычнай дэманстрацыі Піліпа Пестрака арыштавалі і адправілі ў турму: спярша ў Пружаны, потым у Гродна. Паўторны арышт адбыўся ў студзені 1929 года: Гродзенскі акруговы суд прыгаварыў Пестрака да трох гадоў зняволення. Пасля вызвалення ў 1933 годзе паэта накіравалі інструктарам ЦК КПЗБ у Пінскую акругу, але ўжо ў 1934 годзе ён зноў апынуўся за кратамі: два гады правёў у пінскай турме, потым сядзеў ў віленскай турме на Лукішках. Там разам з палітвязнямі ўдзельнічаў у аднаўленні нелегальнага рукапіснага часопіса “Краты”, для якога пісаў вершы, а таксама невялічкія апавяданні.
 

З Лукішак паэта перавезлі ў Гродзенскую турму, адкуль разам з іншымі вязнямі іх вызваліла Чырвоная Армія ў верасні 1939 года. Агулам паэт прабыў за кратамі каля 11 гадоў.

У тым жа годзе Піліпа Пестрака прынялі ў члены Саюза пісьменнікаў Беларусі, а ў 1940 годзе ўбачыў свет яго першы невялічкі зборнік “На варце”.

У 1939–1940 гадах пісьменнік ажыццяўляў шырокую службовую і грамадскую дзейнасць: працаваў сакратаром гаркама КПБ у Гродне, быў абраны дэпутатам Народнага сходу Заходняй Беларусі ў Беластоку, дэпутатам Вярхоўнага Савета СССР па Гродзенскай выбарчай акрузе, адначасова з’яўляўся старшынёй Беластоцкага аддзялення СП БССР.

Вялікая Айчынная вайна застала Пестрака ў Гродне. У 1942 годзе, калі арганізавалі першыя партызанскія атрады, ён уступіў у злучэнне Жытомірскай вобласці пад камандаваннем генерал-маёра Сабурава. Быў байцом, потым працаваў у рэдакцыі партызанскай газеты, рэдактарам партызанскага часопіса.
 

У ліпені 1943 года Пестрака адправілі ў Маскву і прызначылі начальнікам Упраўлення па справах мастацтва пры СНК БССР.

Лірыка паэта ваенных гадоў знайшла адлюстраванне ў зборніку вершаў “За сваю Айчыну” (1946). З 1946 па 1948 год Пестрак працаваў у Інстытуце літаратуры Акадэміі навук Беларусі, літкансультантам па прозе ў Саюзе пісьменнікаў Беларусі.

У пасляваенны перыяд з-пад пяра пісьменніка пачынаюць выходзіць празаічныя творы – апавяданні, кароткія замалёўкі, прысвечаныя падзеям вайны, зараджэнню партызанскага руху на Беларусі. Паступова проза займае галоўнае месца ў творчасці Піліпа Пестрака, хаця і ад паэзіі ён таксама не адмаўляецца, выкарыстоўвае такія вершаваныя формы, як санет, байка.

Амаль пяць гадоў напружанай працы Пестрак прысвяціў раману “Сустрэнемся на барыкадах”. Па словах пісьменніка, твор “вырас з глыбінь перажытага часу” і ў значнай ступені распавядаў пра жыццёвы шлях самога аўтара. Даследчыкі творчасці Піліпа Пестрака лічаць раман адным з першых і найбольш значных у беларускай мастацкай прозе, прысвечаных жыццю і барацьбе працоўных Заходняй Беларусі за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне.
 

У 1958 годзе ўбачыў свет зборнік “Лясная песня”, у які ўвайшлі шматлікія апавяданні Піліпа Пестрака, што адлюстроўвалі партызанскую барацьбу ў Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, мінулае беларускага народа.

Аднак знакавым ў творчасці пісьменніка з’яўляецца раман “Серадзібор” (1963), за які Піліп Пестрак ў 1964 годзе атрымаў Дзяржаўную прэмію Беларусі імя Якуба Коласа. У творы ідзе аповед пра беларускую зямлю і людзей, якія яе аднаўляюць.

Шматлікія пераклады твораў самога паэта на розныя мовы народаў свету сведчаць пра яго папулярнасць і па-за межамі Беларусі. На яго вершы кампазітарамі Анатоліем Багатыровым, Яўгенам Цікоцкім напісаны песні.

Піліп Пестрак узнагароджаны ордэнамі Кастрычніцкай рэвалюцыі, Дружбы народаў, двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага сцяга, медалямі, сярод якіх медаль “Заслужаны для польскай культуры”.

У 1968 годзе Піліпу Пестраку прысвоілі званне заслужанага дзеяча культуры Беларусі.
 

22 жніўня 1978 года пісьменнік пайшоў з жыцця.

Імя Піліпа Пестрака носіць Івацэвіцкая раённая бібліятэка, вуліцы ў Мінску і Гродне. На доме у Мінску, дзе ён жыў, устаноўлена мемарыяльная дошка.
 

Матэрыял падрыхтавалі Таццяна Жук і Марына Ліс, навуковыя супрацоўнікі аддзела рэдкіх кніг і рукапісаў ЦНБ НАН Беларусі.

 
У Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі зберагаецца асабісты архіў пісьменніка Піліпа Пестрака