Навіны
Дата публікацыі: 29.10.2019
6060
82 гады таму адбылася найжахлівейшая для нашай літаратуры ноч, у якую былі расстраляныя дзясяткі беларускіх пісьменнікаў.
За кожным з гэтых імёнаў стаіць надзвычай цікавая, часам супярэчлівая, асоба. Канкрэтны чалавек у канкрэтную эпоху, дзе цяжка было заставацца сабою і дзе вельмі лёгка было падмануцца.
Шумліва-камсамольскі Анатоль Вольны, ён жа яршысты і бліскучы фельетаніст Алёша, што высмейвае праціўнікаў беларусазіцыі, замшэлых чарнасоценцаў і беларусафобаў.У
Яшчэ больш яршысты ягоны сябра Алесь Дудар, ён жа крытык Тодар Глыбоцкі, эмацыянальны і месцамі непараўнанльна віртуозны паэт, выдатны перакладчык, рызыкант, якога пачалі ламаць яшчэ ў 1920-я, бо ён пісаў так, як не пісаў ніхто:
Цені блудзяць па твары,
Сэрца точыць нуда.
Сёння лепшы таварыш
Можа цябе прадаць.
Сёння не верыць нікому,
Можа, я сам шпіён.
Сціснуць рукамі скроні,
Няхай пагасне агонь.
Многія маюць сховы
У шкліцах чырвоных маніст.
Скажы па-свойму слова,
Крыкнуць – ты шавініст.
Будзіць волатаў косці,
Будзіць сафійскі звон.
Прыйшлі вы да нас у госці
І нам надзелі ярмо.
Міхась Зарэцкі, адзін з найвялікшых, поруч з Гарэцкім і Чорным, майстроў псіхалагічнай прозы, сапраўдны наватар і бунтар, які змяняў літаратуру кожнай сваёй кнігай. Свабодны ад усіх ідэалагічных замшэласцей і лёгкі ў сваім пісьме аўтар кніг-рэпартажаў, натхнёны кнігамі ўкраінскіх пабрацімаў Майка Ёгансэна і Валяр'яна Палішчука.
Платон Галавач, кіраўнік камсамольскай арганізацыі Беларусі і ў той жа час яркі празаік, з беларускім поглядам на рэчы, якому давялося ісці на кампраміс у гэты страшны час. У 1930 годзе, пасля арышту 108 дзеячаў беларускай інтэлігенцыі па "Справе Саюза вызвалення Беларусі" Галавач, будучы на самым версе партыйнай іерархіі, у знак пратэсту напісаў заяву аб выхадзе з партыі. Гэта быў адзіны і выключны выпадак у гісторыі.
Валеры Маракоў, лірычна-бурапенны паэт, якога заўважылі яшчэ непаўналетнім, які быў улюбёнцам школьнай і студэнцкай моладзі, эмацыйны, шчыры паэт, з вершаў якога пранікаў у чытача сам дух маладосці, яшчэ беспрымеснай і беспартыйнай. У 1930-я, як і шмат хто, быў вымушаны змяняць самога сябе, быў сябрам таемнага ТАВІЗу, дзе ў віне тапіліся адчуванні ад страшнай эпохі.
Мойшэ Кульбак, прызнаны і, мабыць, найлепшы тагачасны ідышамоўны стыліст ва ўсім свеце. Віртуозны паэт, містычны рэаліст і паэт у прозе, дзе кожны радок можна праспяваць. Ад яго мы ведаем даваенны габрэйскі Менск, дзякуючы яму застаўся той зніклы горад з намі.
Тодар Кляшторны, майстар метафары, наш імажыніст, лірык настолькі трагічны, што яму на гэты конт пастаянна рабілі ўказанні, аўтар цяпер ужо прымаўкі "ходзім мы пад месяцам высокім, а яшчэ пад ГПУ". Якая ў той страшны час была зуім не прымаўкай, а штодзённай рэальнасцю.
Юлі Таўбін, выдатны, яркі, вельмі дакладны і ахайны ў слове і, можа быць, самы эрудыраваны і адукаваны на той час паэт. Сталінская куля паставіла кропку ў 26 год. А першы цюменскі тэрмін атрымаў у 21 год.
Міхась Чарот, фактычны заснавальнік новай паэзіі 1920-х, дзякуючы паэме "Босыя на вогнішчы". Безумоўна, найлепшы галоўны рэдактар таго часу, дзякуючы якому газеты "Савецкая Беларусь" і ілюстраваны часопіс "Чырвоная Беларусь" можна чытаць як захапляльную гістарычна-літаратурную хроніку 1920-х - пачатку 1930-х. Апошнімі яго словамі, выдрапанымі на сцян камеры, былі "Я не вінаваты!".
Можна і трэба называць іх усіх: майстры выдатных апавяданняў Васіль Каваль і Васіль Сташэўскі, выдатныя лірыкі Юрка Лявонны, Iзi Xaрык, Зяма Півавараў, дзеяч беларускага друку з 1918 году і цікавы празаік Янка Нёманскі.
Так, толькі адна ноч. І толькі адна літаратура, якая фактычна перастала існавала існаваць, была выкашана крывавай касой, ад якой схавалася вельмі нямногае.
Сёння мы згадваем не прозвішчы, а людзей, якіх мы страцілі. Якіх неўявіма катавалі дзень і ноч, і расстрэльвалі дзень і ноч, таму што яны дазвалялі сабе быць беларускімі літаратарамі.
Сёння - наш Дзень памяці ахвяр сталінскага тэрору.
Мусім памятаць пра тое, куды можа завесці нянавісць, якім глыбокім бывае чалавечы гвалт, якія наступствы можа мець бязмежная ўлада і бязмежны крывавы туман.
Ціхан Чарнякевіч, для lit-bel.org
За кожным з гэтых імёнаў стаіць надзвычай цікавая, часам супярэчлівая, асоба. Канкрэтны чалавек у канкрэтную эпоху, дзе цяжка было заставацца сабою і дзе вельмі лёгка было падмануцца.
Шумліва-камсамольскі Анатоль Вольны, ён жа яршысты і бліскучы фельетаніст Алёша, што высмейвае праціўнікаў беларусазіцыі, замшэлых чарнасоценцаў і беларусафобаў.У
Яшчэ больш яршысты ягоны сябра Алесь Дудар, ён жа крытык Тодар Глыбоцкі, эмацыянальны і месцамі непараўнанльна віртуозны паэт, выдатны перакладчык, рызыкант, якога пачалі ламаць яшчэ ў 1920-я, бо ён пісаў так, як не пісаў ніхто:
Цені блудзяць па твары,
Сэрца точыць нуда.
Сёння лепшы таварыш
Можа цябе прадаць.
Сёння не верыць нікому,
Можа, я сам шпіён.
Сціснуць рукамі скроні,
Няхай пагасне агонь.
Многія маюць сховы
У шкліцах чырвоных маніст.
Скажы па-свойму слова,
Крыкнуць – ты шавініст.
Будзіць волатаў косці,
Будзіць сафійскі звон.
Прыйшлі вы да нас у госці
І нам надзелі ярмо.
Міхась Зарэцкі, адзін з найвялікшых, поруч з Гарэцкім і Чорным, майстроў псіхалагічнай прозы, сапраўдны наватар і бунтар, які змяняў літаратуру кожнай сваёй кнігай. Свабодны ад усіх ідэалагічных замшэласцей і лёгкі ў сваім пісьме аўтар кніг-рэпартажаў, натхнёны кнігамі ўкраінскіх пабрацімаў Майка Ёгансэна і Валяр'яна Палішчука.
Платон Галавач, кіраўнік камсамольскай арганізацыі Беларусі і ў той жа час яркі празаік, з беларускім поглядам на рэчы, якому давялося ісці на кампраміс у гэты страшны час. У 1930 годзе, пасля арышту 108 дзеячаў беларускай інтэлігенцыі па "Справе Саюза вызвалення Беларусі" Галавач, будучы на самым версе партыйнай іерархіі, у знак пратэсту напісаў заяву аб выхадзе з партыі. Гэта быў адзіны і выключны выпадак у гісторыі.
Валеры Маракоў, лірычна-бурапенны паэт, якога заўважылі яшчэ непаўналетнім, які быў улюбёнцам школьнай і студэнцкай моладзі, эмацыйны, шчыры паэт, з вершаў якога пранікаў у чытача сам дух маладосці, яшчэ беспрымеснай і беспартыйнай. У 1930-я, як і шмат хто, быў вымушаны змяняць самога сябе, быў сябрам таемнага ТАВІЗу, дзе ў віне тапіліся адчуванні ад страшнай эпохі.
Мойшэ Кульбак, прызнаны і, мабыць, найлепшы тагачасны ідышамоўны стыліст ва ўсім свеце. Віртуозны паэт, містычны рэаліст і паэт у прозе, дзе кожны радок можна праспяваць. Ад яго мы ведаем даваенны габрэйскі Менск, дзякуючы яму застаўся той зніклы горад з намі.
Тодар Кляшторны, майстар метафары, наш імажыніст, лірык настолькі трагічны, што яму на гэты конт пастаянна рабілі ўказанні, аўтар цяпер ужо прымаўкі "ходзім мы пад месяцам высокім, а яшчэ пад ГПУ". Якая ў той страшны час была зуім не прымаўкай, а штодзённай рэальнасцю.
Юлі Таўбін, выдатны, яркі, вельмі дакладны і ахайны ў слове і, можа быць, самы эрудыраваны і адукаваны на той час паэт. Сталінская куля паставіла кропку ў 26 год. А першы цюменскі тэрмін атрымаў у 21 год.
Міхась Чарот, фактычны заснавальнік новай паэзіі 1920-х, дзякуючы паэме "Босыя на вогнішчы". Безумоўна, найлепшы галоўны рэдактар таго часу, дзякуючы якому газеты "Савецкая Беларусь" і ілюстраваны часопіс "Чырвоная Беларусь" можна чытаць як захапляльную гістарычна-літаратурную хроніку 1920-х - пачатку 1930-х. Апошнімі яго словамі, выдрапанымі на сцян камеры, былі "Я не вінаваты!".
Можна і трэба называць іх усіх: майстры выдатных апавяданняў Васіль Каваль і Васіль Сташэўскі, выдатныя лірыкі Юрка Лявонны, Iзi Xaрык, Зяма Півавараў, дзеяч беларускага друку з 1918 году і цікавы празаік Янка Нёманскі.
Так, толькі адна ноч. І толькі адна літаратура, якая фактычна перастала існавала існаваць, была выкашана крывавай касой, ад якой схавалася вельмі нямногае.
Сёння мы згадваем не прозвішчы, а людзей, якіх мы страцілі. Якіх неўявіма катавалі дзень і ноч, і расстрэльвалі дзень і ноч, таму што яны дазвалялі сабе быць беларускімі літаратарамі.
Сёння - наш Дзень памяці ахвяр сталінскага тэрору.
Мусім памятаць пра тое, куды можа завесці нянавісць, якім глыбокім бывае чалавечы гвалт, якія наступствы можа мець бязмежная ўлада і бязмежны крывавы туман.
Ціхан Чарнякевіч, для lit-bel.org
[TypeError] count(): Argument #1 ($value) must be of type Countable|array, bool given (0) /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/bitrix/news.detail/.default/template.php:50 #0: include /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790 #1: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885 #2: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784 #3: CBitrixComponent->showComponentTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724 #4: CBitrixComponent->includeComponentTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news.detail/component.php:515 #5: include(string) /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615 #6: CBitrixComponent->__includeComponent /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692 #7: CBitrixComponent->includeComponent /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195 #8: CAllMain->IncludeComponent /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/templates/ibwm/components/bitrix/news/news/detail.php:16 #9: include(string) /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:790 #10: CBitrixComponentTemplate->__IncludePHPTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component_template.php:885 #11: CBitrixComponentTemplate->IncludeTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:784 #12: CBitrixComponent->showComponentTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:724 #13: CBitrixComponent->includeComponentTemplate /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/components/bitrix/news/component.php:336 #14: include(string) /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:615 #15: CBitrixComponent->__includeComponent /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/component.php:692 #16: CBitrixComponent->includeComponent /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/classes/general/main.php:1195 #17: CAllMain->IncludeComponent /mnt/extra_volume/ibwm/www/news/index.php:107 #18: include_once(string) /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/modules/main/include/urlrewrite.php:184 #19: include_once(string) /mnt/extra_volume/ibwm/www/bitrix/urlrewrite.php:2 ----------