Вера Филенко. Переведи меня: Рассказы

Сусвет, пры апісанні якога радок аўтара бяжыць побач з думкай і губляе на хаду загалоўныя літары, працяты містыкай. Кожнае апавяданне кнігі -- як навагодняя раніца: жывое, дынамічнае, з абяцаннем цуду ці краху ўсіх надзей на яго ў развязцы. Хто такая Вера Філенка, дзе ў яе апавяданнях пралягае мяжа паміж рэальнасцю і нерэальнасцю -- можна дадумаць самастойна. Або проста спытаць у самой Веры, што мы сёння і зрабілі.

Раскажыце пра сябе. Дзе і кім вы працуеце, якую ВНУ скончылі, калі і чаму пачалі пісаць?

Я была хваравітым дзіцем з "Пахавайце мяне за ліштвой": бясконцыя атыты і алергіі, бацькі, якія шмат працуюць, бабуля замест дзіцячага садка. Пашанцавала мне пры гэтым больш, чым Сашу Савельеву: любоў маёй прабабулі была куды здаравей і ўключала ў сябе ўсебаковы клопат пра пачуцці і развіццё дзіцяці. У прыватнасці, бабуля навучыла мяне чытаць у пяць гадоў, чым вызначыла, як я буду бавіць час, на многія гады наперад. Амаль усё дзяцінства я праседзела дома з-за хвароб, спорт і музыка былі для мяне закрытыя, таму адзіным спосабам заняць сябе стаў тэкст -- яго чытанне і вытворчасць. У малодшай школе я пісала дэтэктыўныя апавяданні, у сярэдняй -- вершы (дрэнныя, хутка перастала) і эсэ (лепш, чым вершы), у старэйшых класах завяла акаўнты і сяброў на proza.ru і livejournal.com. Пасля школы паступіла ў Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт на факультэт міжнароднай эканомікі, дзе адвучылася год, пакуль ВНУ не зачынілі. Крыху паплакала, перавялася ў БДЭУ на завочнае і пайшла працаваць капірайтэрам у рэкламнае агенцтва, дзе ўменне пісаць дрэнныя вершы нарэшце спатрэбілася. Зараз я працую крэатыўным дырэктарам, у мае абавязкі ўваходзіць прыдумляць і распавядаць гісторыі брэндаў і людзей, у якія захочацца паверыць, і, здаецца, у мяне атрымліваецца.

Чаму вы вырашылі стаць слухачом Школы маладога пісьменніка? Якія ўражанні ад навучання ў вас засталіся?

Пры ўсёй любові да свайго рамяства вымушана прызнаць, што праца, як лангальер -- пажырае прастору душы і рэсурсаў. У нейкі момант я з жахам зразумела, што 100% тэкстаў, напісаных за гады, звяліся да працоўнай перапіскі і ppt-прэзентацый. Напэўна, з падобным адчуваннем былы спартсмен выяўляе ў сабе дзясятак лішніх кілаграмаў і дыхавіцу пры ўздыме на другі паверх. Патрэбны быў нейкі штуршок, кропка ўваходу ў руціну, без якой пісьмо не існуе, і Школа маладога пісьменніка стала ідэальным месцам для вяртання да практыкі. Па-першае, там дзейнічае дзейсная і звыклая людзям з маёй галіны сістэма знешніх дэдлайнаў -- памры, але двойчы ў месяц вышлі тэкст, не тое -- штраф ад кліента і пацаны засмяюць. Па-другое, там я адчувала сябе ў бяспецы: страх чыстага ліста сыходзіў па меры росту даверу да асяродку -- карэктным і добразычлівым выкладчыкам і аднагрупнікам. Я працягваю верыць, што навучыцца пісаць немагчыма, і калі ўжо спрабаваць, то ў камфортным, прыдатным для развіцця асяроддзі, якім школа была для ўсяго нашага выпуску. Але самае галоўнае, што дае школа сваім вучням -- гэта адчуванне каштоўнасці таго, што яны робяць, па-за залежнасцю ад тэмпаў, з якімі рухаюцца да сваёй мэты -- не ведаю, дзе яшчэ малады аўтар можа атрымаць такую падтрымку.

Ваша кніга выйшла адразу з водгукамі ад Таццяны Заміроўскай і Макс Фрай. Калі яны паспелі прачытаць і ацаніць апавяданні?

Макс Фрай ужо даўно займаецца прасоўваннем жанру кароткага апавядання, які перажывае не лепшыя часы. Спачатку быў праект ФРАМ, потым, з 2015 года, - textus. Абодва гэтыя праекты за апошнія 10-12 гадоў сталі важнай пляцоўкай для шматлікіх таленавітых пісьменнікаў -- некаторыя з іх і сталі вядомымі дзякуючы зборнікам, складзеным Фраем, шмат у каго выйшлі ўласныя кнігі (у прыватнасці, у Таццяны Заміроўскай).

Важныя для мяне тэксты, якія ўвайшлі зборнік, з'явіліся ў тым ліку дзякуючы супольнасці txt_me ў ЖЖ - анлайн-працягу праекта ФРАМ, дзе раз у месяц некалькі дзясяткаў стромкіх аўтараў -- як вядомых, так і новых -- збіраюцца, каб згуляць у гульню з нязменнымі правіламі, якія ўключаюць у сябе вельмі сціснутыя тэрміны і няўхільнае іх захаванне. Са школай пісьменніка txt_me яднае адчуванне магутнага кам'юніці, падтрымкі і сумленнай зваротнай сувязі, на якую могуць справядліва разлічваць усе ўдзельнікі супольнасці. Таццяна і Макс Фрай сталі аднымі з першых чытачоў маіх апавяданняў, якія паўплывалі не толькі сваім бачаннем, але і верай у мяне, за што я не перастану ім дзякаваць.

Постапакаліптычны або пасляваенны сусвет у вашай кнізе вельмі настальгічны, нагадвае дзяцінства ў Савецкім Саюзе або праз пару гадоў пасля распаду. Гэта супадзенне або метафара?

У поўнай меры не супадзенне і не метафара -- хутчэй, яркае і ў той жа час звыклае асяроддзе, якое прасцей за ўсё сканструяваць з урыўкаў успамінаў і ўражанняў дзяцінства, якія прыйшлі на ранні постперабудоўны перыяд. З яго прыйшло адчуванне лімінальнасці, пераходу з аднаго стану ў іншы, які палохае сваёй нявызначанасцю, стратай арыенціраў і аўтарытэтаў -- гэта шлях не толькі постсавецкага грамадства, але і любога дзіцяці, які ўступае ў дарослае жыццё, ад таго, смею спадзявацца, блізкі кожнаму чытачу незалежна ад ўзросту і досведу.

Вера Філенка і яе калега-пісьменнік Сяргей Шаматульскі

Адчуваецца, што многія апавяданні заснаваныя на асабістым вопыце. Мне асабліва спадабалася рэдакцыя старога ўзору з апавядання "Цёплая постаць" -- з ссабойкамі на абед і сабантуямі з нагоды здачы нумара. Ці ёсць у кнізе яшчэ героі, альтэр-эга якіх існуюць у рэальнасці?

Час прызнацца: я не працавала журналістам ні дня, у рэдакцыі была аднойчы (здаецца, гэта была "БелГазета" у 2008 годзе, візіт заняў хвілін пятнаццаць, і ці ледзь за гэты час паспела атрымаць масіўны імпрытынг). Хутчэй, мне цікава канструяваць рэальнасць, грунтуючыся на ўласных пра яе паданнях.
Мабыць, самы багаты на прататыпы аповед -- "Збавенне", тэкст, прысвечаны траўматычнаму пераезду, пасля яго напісання мне стала фізічна лягчэй.
У той жа час вельмі цяжка працаваць з рэальнымі персанажамі -- я ўвесь час змагаюся са страхам парушыць чужыя межы, таму аддаю перавагу асабістым сітуацыям, рэакцыям і адчуванням у якасці матэрыялу.

Чула, што вы былі "таемным пакупніком" сваіх кніг. Як цяпер ідуць справы з іх продажам і распаўсюджаннем?

Страшна сказаць, але, здаецца, у мяне sold out -- ва ўсялякім выпадку, паводле інфармацыі ад выдаўца, зборнікаў засталіся лічаныя адзінкі: ільвіная доля была раскуплена ў першыя тыдні, рэшту выкупіла сяброўскае агенцтва ў якасці падарункаў для кліентаў. Што ж, тым цікавей лёс кнігі і хвалююча не бачыць жывы водгук: для кожнага аўтара катэгорыя невядомых чытачоў вялікая таямніца ёсць, разгадаць якую яму і жадаю.

Гутарыла Алена Босава, фота: Віка Трэнас, для lit-bel.org

Пункт адліку, Школа маладога пісьменніка, інтэрв'ю